W erze cyfryzacji i powszechnego dostępu do technologii pytanie o to, czy tradycyjne pismo ręczne nadal powinno odgrywać kluczową rolę w edukacji, staje się coraz bardziej palące. Czy klawiatura zastąpi ołówek i papier? A może istnieje rozwiązanie łączące zalety obu metod? Przyjrzyjmy się opiniom naukowców, nauczycieli i ekspertów, aby zrozumieć, co jest najlepsze dla uczniów oraz nauczycieli dzisiaj – tu i teraz.
Pismo ręczne: Fundament edukacji czy relikt przeszłości?
Korzyści dla uczących się
Badania naukowe od lat potwierdzają, że pismo ręczne odgrywa istotną rolę w procesie uczenia się. Dr Virginia Berninger, profesor psychologii edukacyjnej na Uniwersytecie Waszyngtońskim, prowadziła obszerne badania nad wpływem pisma ręcznego na rozwój poznawczy dzieci. Jej prace wykazały, że dzieci piszące ręcznie mają lepszą pamięć i zdolność do generowania pomysłów w porównaniu z tymi, które korzystają wyłącznie z klawiatury.
“Pisanie odręczne angażuje unikalne obwody neuronowe w mózgu, co sprzyja lepszemu przetwarzaniu informacji” – podkreśla dr Berninger w wywiadzie dla The New York Times 1.
Ponadto, pismo ręczne wspiera rozwój motoryki małej i koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dr Stanislas Dehaene, neurobiolog kognitywny z Collège de France, zauważa, że proces pisania odręcznego pomaga w “głębszym kodowaniu” informacji w mózgu.
“Gdy piszemy ręcznie, tworzymy mentalną mapę litery, co ułatwia jej późniejsze rozpoznanie i przypomnienie” – wyjaśnia dr Dehaene w rozmowie z The New York times 2.
Krytyczne myślenie i kreatywność
Pismo ręczne jest również powiązane z rozwijaniem umiejętności krytycznego myślenia i kreatywności. Dr Audrey van der Meer z Norweskiego Uniwersytetu Nauki i Technologii przeprowadziła badania z użyciem EEG, które pokazały, że pisanie ręczne generuje większą aktywność mózgową niż pisanie na klawiaturze. Odręczne pisanie stymuluje obszary mózgu odpowiedzialne za myślenie, język i pamięć, co sprzyja głębszemu uczeniu się
“Nauka pisania ręcznego jest nieco wolniejszym procesem, ale ważne jest, aby dzieci przeszły przez męczący etap nauki pisania ręcznego. Złożone ruchy dłoni i kształtowanie liter mają wiele korzyści. Kiedy używasz klawiatury, wykonujesz ten sam ruch dla każdej litery. Pisanie ręczne wymaga kontrolowania drobnych zdolności motorycznych i zmysłów.” – mówi dr van der Meer w ScienceDaily 3.
Klawiatura: Szybkość i efektywność czy powierzchowność?
Argumenty za cyfryzacją
Zwolennicy korzystania z klawiatury podkreślają szybkość i efektywność tej metody. W dynamicznym środowisku edukacyjnym, gdzie ilość informacji jest ogromna, możliwość szybkiego notowania wydaje się nieoceniona.
Profesor Anne Trubek, autorka książki The History and Uncertain Future of Handwriting, w wywiadzie zauważa, że technologia pisania na klawiaturze pozwala na szybsze przetwarzanie myśli.
“…pisanie na klawiaturze daje możliwość szybszego myślenia, ponieważ nie chodzi o to, by wszystko było szybsze, ale by dać sobie więcej czasu na refleksję.” – stwierdza 4.
Rozproszenie uwagi i powierzchowność
Jednak krytycy wskazują na wady tej metody. Dr Pam Mueller z Uniwersytetu Princeton i dr Daniel Oppenheimer z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles przeprowadzili badania, które wykazały, że studenci notujący na laptopach mają tendencję do powierzchownego przetwarzania informacji 5.
Ponadto, dostęp do internetu i mediów społecznościowych podczas korzystania z laptopów może prowadzić do rozproszenia uwagi.
Tablet z rysikiem: Złoty środek?
Integracja tradycji z nowoczesnością
Rozwiązaniem łączącym zalety pisma ręcznego i technologii cyfrowej są tablety z funkcją odręcznego pisania za pomocą rysika. Takie narzędzia pozwalają na zachowanie korzyści płynących z pisma ręcznego, jednocześnie oferując udogodnienia technologiczne.
Dr Sharon Oviatt, badaczka interfejsów człowiek-komputer, przeprowadziła badania nad wykorzystaniem odręcznego pisma cyfrowego w edukacji. Wynik nie był zaskakujący; zaskakujące było to, że uczniowie używający rysików do pisania cyfrowego radzili sobie lepiej niż ci, którzy korzystali z tradycyjnych ołówków i papieru.
“Kiedy po raz pierwszy zaczęłam pracować nad tym zagadnieniem, nie zakładałam, że sama metoda wprowadzania danych będzie miała duży wpływ na zdolność dzieci do rozwiązywania problemów z matematyki czy nauk ścisłych. Nie spodziewałam się, że odkryjemy różnicę rzędu 10–40 procent w poprawności rozwiązywania zadań.” – podkreśla dr Oviatt w Communications of the ACM 6.
Praktyczne zastosowania w szkołach
W szkołach na całym świecie zaczęto wprowadzać programy wykorzystujące tablety z rysikami. W 2019 roku władze edukacyjne w Singapurze zainicjowały projekt “Personalised Digital Learning Programme”, w ramach którego uczniowie otrzymują tablety z rysikami do codziennego użytku.
Minister Edukacji Singapuru, Ong Ye Kung, zauważa:
“Jeśli chcemy to zrobić, musimy postępować we właściwej kolejności – najpierw upewnić się, że program nauczania jest odpowiednio zaprojektowany, a nauczyciele wyposażeni w odpowiednie umiejętności pedagogiczne, a dopiero potem wykorzystać urządzenie, aby wzmocnić proces nauczania i uczenia się.” – cytowany w The Straits Times 7.
Kontrowersje i przeciwstawne stanowiska
Rezygnacja z pisma ręcznego: Fiński eksperyment
W 2015 roku Finlandia ogłosiła, że przestanie uczyć pisma kursywą w szkołach, skupiając się na umiejętności pisania na klawiaturze. Decyzja ta wywołała globalną dyskusję na temat roli pisma ręcznego w edukacji.
Minna Harmanen z Fińskiej Narodowej Rady Edukacji argumentowała:
“Dzieci nie mają czasu, aby nabrać wprawy w pisaniu kursywą, więc nie jest to dla nich użyteczne.” – powiedziała w The Guardian 8.
Jednak krytycy obawiają się, że rezygnacja z pisma ręcznego może negatywnie wpłynąć na rozwój poznawczy dzieci. Ostatnie doniesienia pokazują, że eksperyment zastąpienie klawiaturą pisma ręcznego nie miał prawa się udać.
Powrót do korzeni: Francuska perspektywa
W przeciwieństwie do Finlandii, Francja podjęła działania mające na celu wzmocnienie nauki pisma ręcznego. W 2018 roku francuskie Ministerstwo Edukacji wprowadziło znaczące reformy.
Francja przywiązuje dużą wagę do nauczania pisma ręcznego w szkołach, szczególnie w stylu cursive. Zgodnie z obowiązującymi programami edukacyjnymi, uczniowie uczą się pisania kursywą już od najmłodszych lat, co ma na celu rozwijanie ich umiejętności manualnych oraz koncentracji. Ministerstwo Edukacji podkreśla znaczenie pisma ręcznego jako nieodzownej części edukacji, uważając je za fundament rozwoju intelektualnego uczniów. W 2018 roku wprowadzono również zaktualizowane zasoby edukacyjne, które wspierają nauczycieli w nauczaniu pisania w sposób nowoczesny, ale oparty na tradycyjnych metodach 9.
Co mówią badania?
Wyzwania w codziennej pracy
Nauczyciele często wskazują na czasochłonność sprawdzania odręcznych prac oraz problemy z czytelnością pisma uczniów. Kolejną rzeczą jest to, że laptopy umożliwiają bezmyślne przepisywanie wykładu. Pozwalają studentom notować tak szybko, że mogą prawie dosłownie przepisywać wykład. Taka transkrypcja nie wymaga od nich integrowania informacji ani wybierania najważniejszych treści 10.
Automatyzacja i efektywność
Nowoczesne platformy edukacyjne oferują rozwiązania umożliwiające automatyczne sprawdzanie prac oraz dostęp do materiałów bez konieczności drukowania. Wykorzystanie tabletów z rysikami może zatem zwiększyć efektywność pracy nauczycieli, jednocześnie zachowując korzyści płynące z pisma ręcznego.
Ekologiczny wymiar edukacji
Redukcja zużycia papieru
Przejście na cyfrowe notowanie odręczne przy użyciu tabletów ma również wymiar ekologiczny. Redukcja zużycia papieru przyczynia się do ochrony środowiska i promuje zrównoważony rozwój.
Według raportu World Wildlife Fund, przemysł papierniczy jest jednym z głównych czynników wylesiania na świecie 11. Wykorzystanie technologii cyfrowych w edukacji może zatem mieć pozytywny wpływ na środowisko.
Podsumowanie: Łączenie tradycji z nowoczesnością
Analizując opinie naukowców, nauczycieli i ekspertów, można dojść do wniosku, że najlepszym rozwiązaniem dla edukacji jest integracja pisma ręcznego z nowoczesnymi technologiami. Wykorzystanie tabletów z rysikami pozwala zachować wszystkie korzyści płynące z tradycyjnego pisma ręcznego, jednocześnie czerpiąc z udogodnień technologicznych.
Takie podejście sprzyja rozwijaniu umiejętności krytycznego myślenia, kreatywności i biegłości technologicznej, które są niezbędne w XXI wieku. Łączy ono tradycyjne metody nauczania z innowacjami, tworząc optymalne środowisko edukacyjne dla uczniów.
Twórcy programu x-kom i e-lea “Technologia wspiera pismo ręczne bez papieru i lekkie plecaki😊” to wiedzieli.
Źródła: Footnotes
- Berninger V. (2014). Dehaene S. (2014). “What’s Lost as Handwriting Fades”. The New York Times. Link
- Perri Klass, M.D. (2014). “Why handwriting is still essential in the keyboard age”. The New York Times. Link
- Van der Meer, A. L. H., & Van der Weel, F. R. (2017). “Only three fingers write, but the whole brain works”. ScienceDaily . Link
- Toler, P. (2016). “The History and Uncertain Future of Handwriting: An Interview with Anne Trubek“. HISTORY IN THE MARGINS . Link
- Mueller, P. A., & Oppenheimer, D. M. (2014). “The Pen Is Mightier Than the Keyboard”. Sage Journals . Link
- Oviatt, S. (2013). “The Design of Future Educational Interfaces”. Communications of the ACM. Link
- Ong, Y. K. (2019). “Students to get personal laptops or tablets by 2028”. The Straits Times. Link
- Russell H. (2015). “Signing off: Finnish schools phase out handwriting classes“. The Guardian. Link 9. Primarium. (2024). “Students only learn to write with cursive letters. They start in preschool and by fourth grade, are expected to have well-formed letters and good quality handwriting.“. Primarium. Link
- Rockmore, D. (2017). “The Case for Banning Laptops in the Classroom”. New Yorker. Link
- WWF. (2020). “Deforestation and Forest Degradation”. World Wildlife Fund. Link